گفتار اندر ستایش سلطان محمود

دکتر خالقی در شرح بیت های این قسمت نوشته اند:

" البته من شک دارم که امیر نصر یا سلطان محمود هرگز شاهنامۀ فردوسی را دیده بوده باشند، زیرا چنین ممکن نیست چنین امرای فاضل و هنردوست و تیزهوشی شعر فردوسی را ببیتد و تحت تاثیر آن واقع نگردند.

بنا بر این من رای خود فردوسی که علت غائی نا امیدی خودش را از محمود دخالت حسودان  و بدطینتان می داند ، تا خلاف آن ثابت نشود، قبول میکنم. و این دخالت هم به نظر من بدین صورت بوده که اصلا جلوی اینکه شاهنامه به نظر محمود برسد به طریقی گرفته شده بود."

.

.

خ- 23: اکنون پادشاه را در رزم و بزم و دانش مدح کن

خ- 25: که رای او از خرد تغذیه می کند

خ- 29: میر نصر در این بیت برادر کوچکتر سلطان محمود است که هنردوست و ادب پرور بود

خ- 30: به معنی نی تیر و نیزه باز هم در شاهنامه آمده است

خ-  36 تا 39:سلطان محمود از قحطی نیشابور خبردارشده بود ، فرمان باز کردن درهای انبار غله، و و بخشیدن نیمی از خراج آن سال را صادر کرده بود  و همین است که خبر آن به فردوسی هم رسیده بود و فردوسی دهقان هم از این بخشش شاهانه خرسند شده ، محمود را به بیتی که تفسیر کردیم  مدح فرموده است.

خ- 40: بر آن اشاره به عهد انوشیروان است

خ - 45: نامه در این بیت اشاره به فرمان سلطان در مورد بخشیدن نیمِ خراج است.

.

اشکانیان -

«گله فردوسی از پیری و روزگار» 

بیت آغازین شکایت فردوسی از چرخ بلند:

الا ای برآورده چرخ بلند!  / چه داری به پیری مرا مستمند

فردوسی از فقر و نداری و پیری شاکی است . این احساس پیری و نزدیکی به مرگ با بالا رفتن سن گریبان همه را را می گیرد و  هم فردوسی هم از چیزهای از دست رفتۀ جوانی خود می گوید.

رنگ ار رخش پریده و پشتش خمیده و موهایش سفید شده است .

این نوع بیت ها را بارها فردوسی در باره شاهان و پهلوانان  نیک، گفته است و اینجا در باره خود می سراید و از روزگار نزد یزدان شکایت می برد.

به روزگار می گوید :، 

وفا و خرد نیست نزدیک تو / پر از رنجم از رای تاریک تو

مرا کاج(کاش) هرگز نپروردیی / چو پرورده بودی ، نیازردیی!

پاسخ  خواندنی سپهر بلند به فردوسی:

"چرا همه خوب و بد را از من می بینی؟!این ناله ها از مرد آگاهی چون تو بعید است! در ضمن تو از من خیلی برتری چون به هر کار توانایی و دارای خرد هستی و خورد و خواب و خوراکت در کنترل  خودت است! چرا آنچه به خودت می گذرانی به من نسبت می دهی؟! نه من نه خورشید و ماه هیچکدام نقشی در آن نداریم.اگر به دنبال راه چاره هستی آن را از پروردگار بجوی."